De bespotting van Christus, Gerard van Honthorst, circa 1614 /© The Spier Collection, Londen
Lichtbronnen natuurlijk weergeven op een schilderij is ontzettend moelijke. Hollandse meesters uit de Gouden eeuw als Vermeer en Rembrandt wisten dat als geen ander. De grootste uitdaging is een schilderij met alleen kaarslicht. Mooie voorbeelden daarvan zijn nu te zien in Museum Gouda: op de expositie ‘Kaarslicht’ is zelfs een unieke Van Honthorst te zien uit de privé-collectie van een Zuidafrikaanse miljardair.
‘Al in de zeventiende eeuw merkten kunstenaars en biografen op dat wie kaarslicht kan schilderen, wel heel erg goed moet zijn', vertelt conservator Ingmar Reesing in het radioprogramma UIT bij Omroep West. 'Je moet echt spelen met donkere en lichte vlakken en met warme tinten. En om dat voor elkaar te krijgen is erg moeilijk.'
Schilders legden eeuwen lang taferelen in kaarslicht vast, al lopen de onderwerpen sterk uiteen: het varieert van Bijbelse voorstellingen tot huiselijke taferelen. Belangrijk schilder op de expositie is Gerard van Honthorst. De Utrechtenaar leerde het vak bij de grote Italiaanse kunstenaar Caravaggio en maakte naam met zijn kaarslichtvoorstellingen. Het leverde hem zelfs de bijnaam Gherardo delle Notti op, ofwel 'Gerard van de Nachten'. Voor kenners geldt hij als een absolute meester op dit gebied.
'Zijn schilderijen hebben iets feeërieks. Er zit dramatiek in en intimiteit', vertelt Reesing. 'Hoe hij met kaarsjes omgaat. Het afdekken van die kaarsen met een hand bijvoorbeeld, waardoor je alleen de reflectie van dat kaarslicht ziet. Probeer dat thuis maar eens, dan zie je het exact zoals hij het afbeeldde.' Later zou zelfs Rembrandt zich laten inspireren door Van Honthorst.
De heilige familie bij avond, Rembrandt van Rijn (atelier van), ca. 1642 – ca. 1648 /© Rijksmuseum
In zijn jacht naar geschikte schilderijen voor 'Kaarslicht' stuitte de conservator op 'De Bespotting van Christus' van Van Honthorst. Het is een groot en monumentaal werk, dat deel uitmaakt van een privécollectie. Er ging een flinke zoektocht aan vooraf. 'Ik had alleen een naam', vertelt Reesing. 'Verder geen adres of eigenaar, dus ik kon nergens vinden waar het was of hoe ik bij die collectie kon komen.'
Via de National Gallery en een kunsthandelaar lukt het uiteindelijk om contact te krijgen en gaat Reesing bij de eigenaar in Londen op bezoek. 'Een Zuid-Afrikaanse miljardair met een prachtig huis vol met kunst', vertelt hij. 'Ik kwam daar binnen, zag het werk hangen en dacht: wauw! Ja, dan wil je het lenen! Dat ging eigenlijk vrij makkelijk, want binnen vijf minuten zei hij dat het mocht.'
Naast dit meesterwerk is het museum ook blij met een Rembrandt's versie waarop de Heilige Familie knus bij elkaar zit. Of een prent van Gesina ter Borch, waarop een echtpaar te zien is in het licht van een lantaarn. Verder zijn er kerkinterieurs, waarop het gaat om de symboliek van de kaars in de kunst.
Lachende jongeman bij kaarslicht, privécollectie
'Kaarslicht' is tot en met 27 maart te zien in Museum Gouda.
Met dank aan Omroep West.