Wie jarig is, trakteert: daarom is er voor iedereen op 19 juli ijs op de Markt in Gouda. Er zou een reuzentaart van de gezamenlijke Goudse bakkers worden aangesneden. Vanwege het warme weer is dat verplaatst naar het slotfeest in september. Of het nu ijs is of taart, Gouda viert op 19 juli dat het in 1272 stadsrechten kreeg van graaf Floris V. Dat er bij die datum vraagtekens te zetten zijn, zal de pret niet drukken. Zijn gigantische naamgenoot komt in elk geval gewoon naar het centrum.
Om maar met de deur in huis te vallen: het perkamenten bewijs dat Gouda juist op deze dag stadsrechten kreeg van de graaf Gouda is er niet meer. 'Dat we toch van deze dag uitgaan, heeft te maken met een Vidimus (latijn voor: wij hebben gezien). Een Middeleeuwse kopie zeg maar, waarin bisschop Jan van Utrecht verklaart het document ooit gezien te hebben en te weten wat er in staat'. Dat zegt Coretta Bakker, directeur van het Streekarchief Midden Holland (SAMH), waar de Vidimus bewaard wordt.
Ergens tussen 1272 en 1335 is het officiële document verloren gegaan. Brand? Slordigheid? Opzet? 'We weten het niet', zegt Bakker. 'Dat was een probleem, want je moest wel fysiek kunnen bewijzen dat je stadsrechten had. In 1335 zijn de Gouwenaars naar de bisschop van Utrecht gegaan voor een Vidimus, want alleen een man van aanzien kan zoiets maken,' zegt Bakker. 'Dankzij het zegel van de bisschop heeft het document dezelfde juridische waarde als het oorspronkelijke.'
Vidimus uit 1335
Stadsrechten werden vooral om financiële redenen gegeven: de burgers mochten markten houden en tolgeld heffen waarvan een deel naar de graaf ging. Die kreeg zo ook het recht om manschappen te ronselen in tijden van oorlog. Het was een win-winsituatie, want stadsbewoners (poorters) kregen meer vrijheden en vielen onder een andere (mildere) rechtspraak dan voorheen.
Onbekend is of de plechtigheid in Gouda plaats had, of in Den Haag. Sommige historici zetten verder vraagtekens bij de geldigheid van de Goudse stadsrechten, omdat de stad op het moment van overhandigen nog onder de bisschop van Utrecht viel. Floris strooide er in elk geval kwistig mee in zijn korte leven (hij werd vermoord op zijn 42-ste): ook Schoonhoven, Oudewater en Vlaardingen kregen hun stadsrechten van hem.
Stadsrechten mogelijk al eerder in Gouda
Er zijn ook mensen die denken dat de stadsrechten al eerder waren verleend, zoals Henk Jan Sprokholt van de Historische Vereniging Die Gouda. De docent klassieke talen onderzoekt al jaren onderwerpen uit de lokale geschiedenis Volgens hem zou Dirk van der Goude, de heer van Gouda, ergens tussen 1230 en 1250 stadsrechten van Floris hebben gekregen, als dank voor zijn hulp aan de graaf. 'Wat we dit jaar vieren, zijn dus de tweede, uitgebreidere stadsrechten. De oudste zijn verloren gegaan,' zei hij eerder dit jaar in een voordracht bij Die Goude.
Stadsrechten zijn iets typisch middeleeuws. Steden van nu (bijvoorbeeld Almere) krijgen geen stadsrechten meer, maar zijn wel een stad. Een stad is, in tegenstelling tot een dorp, vaak een grotere plaats waar mensen wonen, gelegen aan grotere verkeerswegen en met een eigen bestuurs- en verzorgingsstructuur. Al zijn er ook steden met het uiterlijk van een dorp, zoals Haastrecht en Oudewater.
STADSRECHTEN
Floris V was 18 jaar toen hij de Goudse oorkonde in 1272 overhandigd aan heer Nicolaas van Cats, een van zijn belangrijkste edelen. Die was toen voogd van de achtjarige Sopie van der Goude, dochter van Dirk van der Goude, erfgenaam van het adellijke Van der Goude-geslacht.
De burgers van Gouda kregen vrijheid van tolbetaling voor het hele graafschap van Holland en Zeeland. Voor het gemak bepaalde Floris verder dat de burgers dezelfde rechten zullen bezitten als de poorters van Leiden. Bij onduidelijkheden kon men het Leidse bestuur raadplegen! Als de graaf van Holland op veldtocht ging, moesten vijf mannen, uitgerust op kosten van de stad Gouda, de graaf militair bijstaan.
Bij het verlenen van stadsrechten werden voor bewoners ook allerlei andere rechten officieel, zoals burgerschap, het doen van rechtsspraak en vrijheid van geloof.
Het plechtige moment van de overhandiging wordt iedere twee minuten over het half en hele uur door poppenspel op muziek uitgebeeld aan de zijkant van het Stadhuis. Een geschenk uit 1961 van verzekeraar Geert Bouwmeester.
IJs en gratis museumbezoek
De Gouwenaars van nu weten vooral dat er dinsdag gratis ijs is op de Markt. De lokaal wereldberoemde ijscowagens van David’s Gelato, Opa Antonio en Fraciolato staan om 10.00 uur voor het Goudse stadhuis, net als de mobiele koffiebus van Kruim. De eerste ijsjes worden uitgedeeld door kinderwethouder Milou van Rooijen (cultuur en onderwijs) en burgemeester Pieter Verhoeve, in aanwezigheid van Gigant Graaf Floris V van Holland. Op is op!
Wie zelf op 19 juli jarig is, wacht een speciaal welkom. En behalve ijs is er feestmuziek door een gelegenheidsorkest van De Pionier en st. Caecilia: zij spelen onder meer het feestlied ‘Gouda gaat nooit voorbij’. De hele dag is de dubbeltentoonstelling Beleef het Wonder van Gouda is gratis te bezoeken: de zestiende-eeuwse kunstschatten in de Sint-Janskerk en Museum Gouda zijn die dag ook nog eens langer te bewonderen, niet tot 17.00 uur, maar tot 21.00 uur! Kijk voor het hele programma op: https://www.beleefhetwondervangouda.nl/verjaardag.
Intussen gaat de Arriva Feestbus de wijken in om bijna 5.000 Gouda750 cupcakes te brengen bij circa twintig zorginstellingen, woonvormen/ dagbestedingen, het Groene Hart Ziekenhuis en buurthuizen. Gemaakt door kwetsbare Gouwenaars en stadgenoten met een beperking, die werken bij ’t Lichtpunt Midden-Holland en Brownies&downies.
Lees ook:
Goudse feestliederen: pulserend anthem, kinderlied en luisterlied
'Het wonder van Gouda': Sint-Janskerk enige in Nederland die niet leed onder Beeldenstorm
Greep uit de talloze Gouda750 festiviteiten