'Anna Barbara van Meerten-Schilperoort, ook wel Antje genoemd
Anna Barbara van Meerten-Schilperoort, die schreef onwijs veel boeken
Ze zette zich in voor de armenzorg,
de gevangenen, de onderdrukte vrouw
Ze hield van alle mensen
Van jou en jou en jou'
Uit het Gigantenlied van Evert Josemanders
Tweemaal A. B. van Meerten-Schilpertoort: links als gigant, rechts de omslag van de biografie met een portret van Velijn (1835)
Ze was in haar tijd een beroemd schrijfster, voorvechtster van vrouwenonderwijs, armenzorg en humane behandeling van gevangenen. Nu is ze een Goudse Gigant die maar weinig Gouwenaars kennen: Anna Barbara van Meerten-Schilperoort (1778-1853). Ze heeft pas kort een eigen straat (2005), haar graf op de Oude Begraafplaats was tot 2015 onvindbaar, voor haar gedenkplaat in de Sint-Janskerk stond tot 2018 een preekstoel. Rond die tijd verscheen ook de eerste biografie over deze schrijfster en voorloopster van de 20-ste eeuwse vrouwenbeweging. 'Zelfs een icoon van de vrouwenbeweging als Cisca Dresselhuys kende haar niet', zegt biograaf Jean-Philippe van der Zwaluw.
De in Voorburg geboren 'Antje' Schilperoort kwam als 20-jarige naar Gouda, als echtgenote van de twaalf jaar oudere dominee Hendrik van Meerten. Ze kon lezen en schrijven, in die tijd genoeg voor meisjes, maar zij wou méér. De dominee steunde haar bij haar verdere ontwikkeling. Als patriot was hij voor de gelijkheid van man en vrouw, zij vond steun voor die opvatting in de Bijbel.
Samen schreven ze bijvoorbeeld boeken voor jongeren die gingen trouwen - hij voor de jongens en zij voor de meisjes - maar daar bleef het niet bij. Meer dan 100 werken schreef en vertaalde ze, variërend van een landelijk bekende reisserie over de Benelux tot boeken over (meisjes)onderwijs. Ze bedacht en maakte het tweemaandelijks tijdschrift 'Penelopé', de voorloper van het hedendaagdse damesbladen. Met aandacht voor literatuur en 'vrouwenzaken' als recepten en kleding. 'De eerste abonnees waren de prinsessen van Oranje', zegt Van der Zwaluw.
Zorg voor armen en gevangenen
Haar zorg voor de armen ontstond dankzij het werk van haar man, die als dominee veel te maken had met de in de 19-de eeuw verarmde Goudse bevolking. Na zijn dood ging ze zich ook inzetten voor vrouwelijke gevangenen. Dat leverde haar titels op als 'vriendin der armen en misdadigsters c.q. gevangenen'. Na haar overlijden zette men op haar graf 'de kroon van Gouda' terwijl ze op de gedenkplaat in de kerk wordt betiteld als 'kindervriendin'.
Biograaf Jean-Philippe van der Zwaluw en Cisca Dresselhuys voor gedenkplaat in de Sint-Janskerk
Toen het domineessalaris niet meer toereikend was, zette ze een school voor bemiddelde meisjes op, die na haar dood door twee van haar dochters werd voorgezet. Ze had er drie, en drie zoons, van wie de jongste vroeg stierf. Van Meerten-Schilperoort schreef ook veel over vrouwenonderwijs. Van der Zwaluw is ervan overtuigd dat zij met haar school en haar ideeën de basis legde voor de vrouwenstrijd voor gelijkheid die eind 19-de eeuw opkwam. 'Maar de vrouwenbeweging in de 20-ste eeuw kijkt niet verder terug dan Aletta Jacobs. Dat merkte ik toen ik samen met Cisca Dresselhuys een dubbelezing gaf in de Sint-Janskerk'.
Anna Barbarajaar
De recente Goudse interesse voor Van Meerten-Schilperoort begon in 2013 bij Carolyt Koops (verhalenvertelster en vaak in de stad te zien als 'moeder van Erasmus') en haar vriendinnen Selma Damsma en Bregje de Wit. Ze kenden haar als kinderboekenschrijfster en ontdekten dat er veel meer te vertellen was; ze ontdekten ook het verwaarloosde graf en de gedenkplaat. 'Zelfs Goudologen van de Historische Vereniging Die Goude kenden haar niet', zegt Koops. Ze riepen 2014 uit tot Anna Barbarajaar en lieten onder meer kandidaat-stadsdichters gedichten over haar schrijven. 
Carolyt Koops bij het vernieuwde graf
Die aandacht voor Van Meerten bracht meer teweeg: de bekende Goudse pijpenmaker Kees Moerings werd ingeschakeld voor een leesbare grafsteen, de gedenksteen in de kerk werd weer in volle glorie zichtbaar en de interesse van redacteur Jan-Philippe van der Zwaluw werd gewekt. Hij doet graag historisch onderzoek naar minder bekende onderwerpen. 'Ik dacht, interessante vrouw, iemand die meer dan 100 boeken heeft geschreven en vertaald, daar moet wat van te vinden zijn.' Dat wat bleek voldoende voor een 400 pagina's tellende biografie, 'De Kroon van Gouda', over een niet-alledaags vrouwenleven in een roerige tijd.
Bekendste vrouw van het land
Toch groeit haar naamsbekendheid nauwelijks, 'net als kleverige olie gaat het héééél langzaam', zegt de biograaf. Hij is blij dat er in dit feestjaar in elk geval een pop van haar is gemaakt. Terwijl Anna Barbara van Meerten ook in haar eigen tijd een gigant was: 'ze was na de koningin de bekendste vrouw van het land.' Haar roem reikte tot Nederlands-Indië: 'ook van daar werden bestellingen voor schoolboeken van haar geplaatst'. Die bekendheid verdween snel na haar dood. Van der Zwaluw wijt dat aan de opkomst van de Tachtigers, de schrijversstroming die zich afzetten tegen hun 'brave' voorgangers zoals Van Meerten-Schilperoort.
'Niet terecht', meent hij 'ze moest wel voorzichtig zijn, want ze leefde in turbulente tijden'. Ze maakte diverse opstanden mee (onder anderde de Pruisische, Duitse en de Franse tijd onder koning Lodewijk-Napoleon) en later was er een weinig democratische Koning Willem I. 'Ze probeerde de harmonie en onderlinge vrede te bewaren. Ik vindt het juist fascinerend dat zij in zo'n tijd als vrouw het patriottisch gedachtengoed wist door te geven, ook in religieuze geschriften. Als gerespecteerd domineesvrouw heeft ze veel betekend voor de vrouwen uit haar tijd. Als de vrouw van de dominee mocht schrijven, dan kon het niet verkeerd zijn.'
Geschiedenis aanvullen
'De geschiedenis wordt geschreven door mannen, meestal overwinnaars', geeft Koops als verklaring voor de relatieve onbekendheid van 'Anna Barbara', die wat haar betreft wel moet veranderen. 'Ik wil de geschiedenis niet herschrijven, maar wel aanvullen.' Ze maakt voor Gouda750 jaar een lijst van honderd bekende Goudse vrouwen, maar 'Anna Barbara staat voor mij onbetwist op nummer één, ondermeer als voorvechtster van goed onderwijs, ook voor meisjes.'
Tijd zal leren of Van Meerten-Schilperoorts roem blijft of na dit feestjaar weer wegzakt uit het collectief geheugen. Voormalig stadsdichter Pieter Stroop van Renen heeft nog een opera over de Goudse Gigant op de plank liggen. Nog niet af 'maar het was wel een mooi idee en er was ook al wat muziek gecomponeerd', zegt hij 'wellicht leuk om weer op te pakken'.
